Het belangrijkste massamedium in het land is televisie. Ook online media evolueerden sterk de voorbije decennia en zijn een belangrijke informatiebron geworden. De Armeense grondwet garandeert dat iedereen recht heeft op vrijheid van meningsuiting en persvrijheid. Censuur is verboden door een mediawet die in 2004 is uitgevaardigd. De Armeense media kennen echter nog steeds zeer belangrijke problemen. De tendens tot zelfcensuur inzake kritieke kwesties is wijdverbreid onder journalisten, en de media gaan niet verder dan het officiële staatsdiscours over kwesties als Karabach, veiligheid, mensenrechtenschendingen en corruptie.

“Er is reeds vrijheid, maar ook de hoop dat het nog beter kan”

In het kader van dit artikel ontmoette ik journalist Titale Kerem om zijn mening te horen over de levensstandaard en situatie van journalisten in Armenië, de mediawetten en de verschillen tussen de wet en de praktijk. Titale is één van de redacteurs van Yerevan State Radio en coördinator van de Ria Taza-krant, die sinds 1930 bestaat. 

Titale zei: “Sinds de onafhankelijkheid is de context voor de media in Armenië moeilijk. Ook de oorlog treft de economie hard en heeft een negatieve invloed op het onderwijs, de kwaliteit van leven en de activiteiten van journalisten. Ik kan toch wel zeggen: alle journalisten in Armenië zijn onafhankelijk en vrij, er is geen controle of limiet, journalisten hebben het recht om te schrijven en te onderzoeken wat ze willen. Niet alles is perfect, maar ik geloof dat Armenië een kleine en nieuwe staat zal vestigen, met zijn eigen democratie en vrije media. Ik ben hier geboren en getogen en heb in Armenië mijn opleiding afgerond. Ik kan je oprecht zeggen dat er geen serieuze verschillen zijn tussen wetten en praktijken. Het post-Sovjet-Armenië bevindt zich nog in een ontwikkelingsfase:  we kunnen niet zeggen dat de wetten in Armenië voldoende zijn, zoals in elke staat in ontwikkeling. Maar we worden beschermd door het Wetboek van Strafrecht en de Wet massamedia, waarin duidelijk staat dat het belemmeren van de activiteiten van een journalist al een misdaad is.’’

Ontwikkeling van de Armeense media na de Sovjet-Unie

Na de onafhankelijkheid zijn er belangrijke ontwikkelingen geweest in de Republiek Armenië, zowel op het gebied van media als op elk ander domein van het leven. De ontwikkelingen beperken zich niet tot het doorbreken van het monopolie van de staatsomroep. Ook zowel het aantal organisaties voor de geschreven pers als voor radio en televisie is aanzienlijk toegenomen. Terwijl de Armeense media in het recente verleden twee nationale televisiezenders hadden die een paar uur per dag uitzonden, begonnen particuliere televisiezenders in 1995 de hele dag door uit te zenden, zowel regionaal als nationaal. Ook zijn er zeer belangrijke ontwikkelingen van de gedrukte media. Een groot aantal kranten en tijdschriften die recent zijn verschenen, hebben zowel technisch als inhoudelijk voor een zekere afwisseling gezorgd en hebben een verdere ontwikkeling met zich meegebracht.

Invloed van de diaspora, de staat en de economie

De Armeense media hebben geprobeerd om een eigen dynamiek te creëren, maar ze werden daarbij geconfronteerd met de staat, de kerk en de diaspora, die nog steeds heel wat invloed hebben. Diaspora Armeniërs (die zeer talrijk zijn ten opzichte van het aantal inwoners in Armenië) hebben invloed en controle over de Armeense media en over de Armeense wereldpers. 

De Nationale Assemblee van Armenië nam in 1991 de eerste massamediawet aan. De wet in kwestie bood juridische garanties aan de vrije en onafhankelijke pers door vrijheid van meningsuiting en toegang tot informatie te garanderen. De wet stelt ook dat elk individu persvrijheid heeft en de vrijheid van meningsuiting heeft en dat dit recht gegarandeerd is. Iedereen heeft het recht om informatie te zoeken, te ontvangen, door te geven en te verspreiden. Deze rechten zijn ook wettelijk gegarandeerd voor personen die geen staatsburger zijn van de Republiek Armenië. Het is echter controversieel of zowel grondwettelijke waarborgen als wetten op het toepassingsgebied adequaat en correct worden toegepast. Journalisten kunnen worden vervolgd na kritische artikelen of nieuws. Er werden recent geen journalisten gedood.   

Daarnaast zijn sommige media het doelwit geworden van politieke actoren en machtscentra die recent economisch actief zijn. De wens om te profiteren van de effectieve macht van de media, zowel door politieke actoren als door bijna iedereen die banden heeft met de economische sector, in combinatie met de beperkte levensstandaard van journalisten, heeft een volledig onafhankelijke massamedia-structurering negatief beïnvloed. De media democratischer en actiever maken in het land is een dringende noodzaak. 

Nood aan beter onderwijs en professionele ethische codes

Daarnaast is het een andere belangrijke vereiste dat de media meer verantwoordelijk dragen, vooral inzake haat zaaiende uitlatingen, de volledigheid en nauwkeurigheid van informatie, ethische kwesties, enzoverder. Dit heeft onder meer te maken met de discutabele adequaatheid van het onderwijs aan universiteiten en journalistieke scholen, en zijn er problemen bij de ontwikkeling van professionele ethische codes. De implicaties hiervan, met name inzake kwesties die nauw verband houden met ethische voorschriften zoals haat zaaien, worden onvoldoende besproken.

Selon Mediascape, Kranten zijn niet de belangrijkste nieuwsbron voor Armenië. Vijf procent van de bevolking volgt gedrukte media, 10% de radio’s en 85% televisies. Van geen van deze media kan echter worden gezegd dat ze volledig onafhankelijk zijn.

Volgens studies van de Universiteit van Passau en Presse Reference, studies tonen aan dat de bevolking de gedrukte media niet vertrouwt, en er zijn redenen voor dit wantrouwen, zoals het feit dat de gedrukte media geen onpartijdig en evenwichtig nieuws brengen. Deze situatie, die de ontwikkeling van de binnenlandse journalistiek negatief beïnvloedt, komt vooral tot uiting in publicaties zoals bestelde artikelen, die heimelijke advertenties of soms expliciete en soms impliciete propaganda bevatten. 

De ontwikkeling van het internet en het toenemende aantal internetgebruikers in het land enerzijds, en de wens van bijna alle nieuwsmedia om te profiteren van het internet anderzijds, en vele andere kwesties, tonen aan dat er behoefte is aan nieuwe wetten. Er is immers geen speciale wet die dit gebied in het land regelt. Alle activiteiten, inclusief berichtgeving via internet, worden gereguleerd door algemene mediawetten. Dus de online omgeving is onderworpen aan algemene mediawetten. Deze situatie is echter niet voldoende om de problemen op te lossen die zich voordoen in de unieke omgeving van het internet, en het plaatst journalisten in een moeilijke situatie. Zij ervaren de druk en beperkingen van de juridische autoriteiten van tijd tot tijd in de internetomgeving. Deze situatie heeft niet alleen gevolgen voor de nieuwsstroom op internet in het land, maar ook voor online buitenlandse omroepen uit het buitenland. De uitzendingen van Radio Free Europe, een van deze organisaties, werden op internet vele malen onderbroken.

We hebben dus te maken met een controlerende houding van de staat in termen van persvrijheid en vrijheid van meningsuiting, gedeeltelijke of impliciete zelfcensuur van journalisten, vermenging met economische belangen, significante verschillen tussen wetten en praktijken, geen adequate ethische code voor journalisten, de slechte levensstandaard en lonen van journalisten en lacunes in het onderwijs voor journalisten. De Armeense media kennen dus meer dan 30 jaar na de onafhankelijkheid, nog een grote verscheidenheid aan problemen die nog wachten op een oplossing.