De geloofsovertuigingen van deze gemeenschap, die zouden teruggaan op de plaatselijke godsdiensten van het oude Mesopotamië, worden Êzidisme genoemd. Het jezidisme dankt zijn naam aan “Ezda”, wat betekent “degene die mij geschapen heeft”. “Ezda” of “Xweda” wordt door jezidi’s en alle andere Koerden gebruikt als de naam van hun god. Het is een geloof dat alleen onder Koerden voorkomt en “gesloten” is binnen deze gemeenschap: het kan alleen van ouders op kinderen worden doorgegeven. Alle rituelen worden mondeling van generatie op generatie doorgegeven en het is een religie van geheimen. Deze orale literatuur is bewaard gebleven in het Koerdische dialect Kurmanji, dat vandaag door ongeveer 25 à 30 miljoen Koerden wordt gesproken. Het oudste en belangrijkste religieuze centrum voor de jezidi’s is een tempel in de Lalesh-vallei, ongeveer 60 km ten noordwesten van Mosul in Noord-Irak. In deze tempel bevindt zich de graftombe van Sex Adî, een zeer belangrijke figuur voor hen, die rond 1160 zou zijn gestorven. Iedereen die als jezidi geboren is, heeft de verantwoordelijkheid deze tempel ten minste één keer in zijn leven te bezoeken.

Omdat de engel Tavus, in wie de jezidi’s geloven, werd gelijkgesteld met de duivel, werden zij allen, zonder onderscheid, door hun moslimburen vervloekt. Deze zwarte vloek duurt voort tot in de 21ste eeuw. Naar eigen zeggen werden de jezidi’s 73 keer aangevallen, meestal tijdens de Ottomaanse periode, om “volledig te worden uitgeroeid”. Van de ongeveer 60 miljoen Koerden in de wereld zijn er nu nog slechts zevenhonderdduizend à achthonderdduizend jezidi’s. De ongeveer 35.000 jezidi’s in Armenië vormen de grootste minderheidsgroep van het land en in 2019 werd ’s werelds grootste jeziditempel in Armenië geopend voor erediensten. In België zijn er enkele duizenden jezidi’s. Waarom worden ze dan aangevallen? Kort samengevat komt het hierop neer: sommige bepalingen van de islamitische sharia zijn gebaseerd op de verzen in Surah Nisa. Surah Nisa bestaat uit 176 hoofdstukken in het heilige boek van de moslims. Hoofdstuk 89 bevat de bepaling waarop de aanval van terreurgroep ISIS (Islamitische Staat van Irak en de Levant) op de jezidi’s is gebaseerd: “als zij zich van het geloof afkeren, grijp hen dan en dood hen waar je hen ook vindt”.

Op 3 augustus 2014 viel ISIS Shengal aan, een jezidistad in de Iraakse provincie Nineveh omgeven door bergen. Bij deze aanval slachtte de terreurgroep duizenden jezidi’s af en verkocht de vrouwen en meisjes op slavenmarkten. Hoewel er sinds de massamoord 8 jaar zijn verstreken, is er nog steeds geen nieuws over duizenden vermisten. Er werd de opdracht gegeven om de mensen systematisch uit te roeien. Mannen worden gedood, vrouwen en meisjes bekeerd tot de islam en als slaven verkocht, zodat geen enkel jezidikind ooit nog geboren zal worden.

DE MENSEN VAN DE ENGEL TAVUS

Het Europees Parlement, de Parlementaire Vergadering van de Raad van Europa en het Huis van Afgevaardigden van de Verenigde Staten hebben de massamoord op de jezidi’s door de terroristische organisatie ISIS als genocide bestempeld. Daarenboven zei aanklager voor het Internationaal Strafhof in Den Haag en mensenrechtenexpert Karim Khan dat de onderzoekscommissie van de Verenigde Naties die tot 2021 de door ISIS gepleegde misdaden in Irak onderzocht en die hij leidde, “bergen” bewijsmateriaal had verzameld. Het ging om getuigenverklaringen, forensisch bewijsmateriaal uit massagraven en digitale gegevens van harde schijven die aan terroristen toebehoorden, verklaarde Khan in verslagen aan de VN-Veiligheidsraad en aan de pers. De onderzoekscommissie zou ook “duidelijke” en “bevredigende” bewijzen hebben gevonden dat ISIS “genocide” heeft gepleegd op jezidi’s. Khan zei: “De intentie van ISIS om de jezidi’s fysiek en biologisch te vernietigen is duidelijk. Het vernietigen werd meedogenloos toegepast op alle leden van de jezidigemeenschap”. De feiten die hij documenteerde zijn schokkend en verwoestend.

In België dienden de federale parlementsleden Koen Metsu van N-VA en Georges Dallemagne van Les Engagés, het vroegere cdH, in 2021 een voorstel van resolutie in om de daden van ISIS te erkennen als genocide. Het voorstel kreeg de steun van alle fracties en zo erkende het Belgische parlement de massamoorden van 2014 op jezidi’s door ISIS officieel als “genocide”. Een dergelijk besluit in het parlement van de Europese hoofdstad heeft zeker hoop en licht gegeven aan de donkere eenzaamheid van de jezidigemeenschap. Het is echter veelzeggend dat genocide en schendingen van de mensenrechten overal ter wereld worden onderzocht, maar straffeloos blijven. Het zou nog zinvoller zijn als de daders voor onafhankelijke rechtbanken zouden kunnen worden berecht en ter verantwoording geroepen. Bovendien moet deze kwestie worden onderzocht en geanalyseerd in wetenschappelijke kringen, aan universiteiten en in democratische parlementen.

Op 3 augustus 2022, is in Brussel, tegenover de Europese instellingen, een kleine groep mensen bijeen gekomen om de achtste verjaardag van de aanval om Shengal te herdenken. Na enkele foto’s genomen te hebben, sloot ik me aan bij de groep, die geleid werd door Karine Rashidova, de voorzitster van de Koerdische Federatie in België. Toen ze me zag, zei ze: “We hebben veel mensen en organisaties uitgenodigd, maar er is niemand gekomen”. Ik herkende deze eenzaamheid, groette haar en zweeg.

Rashidova is geboren in Armenië in de jaren ’70. Ze studeerde pedagogie aan een instituut in Jerevan. Na enkele jaren als onderwijzeres in scholen te hebben gewerkt, trok ze na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 naar België. Rashidova, die al drie talen kende, leerde er Nederlands, Frans en Engels. Ze werd al snel vertaalster voor de Belgische autoriteiten. Dit werk maakte van haar een machtige vrouw in de Koerdische diaspora. Rashidova is met passie betrokken bij het sociale en politieke leven in België. Ze is lid van Vrouw en Maatschappij, de vrouwenbeweging van de Vlaamse christendemocratische partij CD&V. De appel viel niet ver van de boom: haar vader, Wezîrê Eşo (1934-2015), was een vooraanstaand Koerdisch intellectueel, journalist en schrijver. 

Aan het einde van de herdenkingsceremonie sprak ik met Rashidova in het Koerdische Kurmanji-dialect, onze moedertaal, en zij deed nogmaals een belangrijke oproep, die ook in haar speech naar voren kwam. Ze wil de mensheid en de internationale gemeenschap oproepen om de genocide in Shengal, die nog elke dag nieuwe problemen en vraagstukken doet ontstaan, niet te vergeten, de getroffenen rechten te geven om terug te keren naar hun huizen, het lot van de vluchtelingen die nog steeds in kampen verblijven ter harte te nemen, en de destructieve strategieën ten opzichte van de jezidi’s te stoppen.