De carrière van journalisten in ballingschap bestaat uit veel tussenstops, omleidingen en hindernissen. Drie van hen getuigen over alle moeilijkheden, die zij ondervinden op de Belgische arbeidsmarkt. Van overkwalificatie tot discriminatie. Dit is het verhaal van Edouard Dihi Tshitenge (Democratische Republiek Congo), Fatimetou Sow Deyna (Mauritanië) en Joséphine Jones Nkuzimana (Burundi).

Je land verlaten om je leven te redden

Edouard vluchtte als eerste van de drie journalisten naar België. In de Democratische Republiek Congo verzorgde hij politieke programma’s voor het radio- en televisiestation Kasaï Horizons. Nadat hij in 2017 streed tegen het ongrondwettelijk bewind van president Kabila, ontving hij bedreigingen van de regering. Hij verliet zijn thuisland om te ontkomen aan represailles.

Kort daarna kwam de Mauritiaanse presentatrice Fatimetou aan in België. In haar thuisland werkte ze jarenlang voor de nationale televisie. Fatimetou kwam op voor onderdrukte bevolkingsgroepen, wat niet in goede aarde viel bij de regering. Ook zij ontving bedreigingen. Toch was de dreiging niet de reden voor haar ballingschap. Haar negenjarige dochter was naar Mauritiaanse traditie uitgehuwelijkt en liep het risico om besneden te worden. Om haar te beschermen ontvluchtte Fatimetou met haar Mauritanië in 2018.

Een jaar later moest radiopresentatrice Joséphine vluchten uit Burundi. Ze had een mooie carrière uitgebouwd bij de radiozender REMA FM, maar enkele activistische tweets en een deelname aan een anti-regeringsdemonstratie kostten de journaliste haar job. Na haar protest bestempelde de Burundese regering Joséphine als een vijand van het regime. Ze ontving doodsbedreigingen, waardoor ze niet langer in haar thuisland kon blijven.

Een onzeker verblijf, geen erkend diploma en een vreemde herkomst als vertrekpunt

Bij aankomst in België kunnen journalisten hun carrière niet zomaar hervatten. “Het is een leven dat geëindigd is en een nieuw leven dat begint”, zegt Edouard. De journalisten moeten eerst internationale bescherming aanvragen en de erkenning van hun vluchtelingenstatus afwachten. Het kan soms jaren duren, voordat vluchtelingen een definitieve beslissing ontvangen van de immigratieautoriteiten.

In afwachting van hun erkenning als vluchteling mochten de journalisten wel al op zoek gaan naar werk. Helaas staan werkgevers niet te springen om journalisten aan te nemen, van wie het verdere verblijf in België onzeker is. Een job als journalist vinden was op dat moment bovendien niet prioritair. De journalisten hadden in de eerste plaats een inkomen nodig om te overleven. Hun passie moest daarvoor wijken.

Niet alleen de verblijfssituatie van de journalisten, maar ook hun buitenlands diploma zorgt ervoor dat ze een zwakke positie innemen op de arbeidsmarkt. De erkenning van hun buitenlandse diploma’s is wezenlijk om werk te vinden in België. De procedures voor een erkenning zijn evenwel duur, tijdrovend en onduidelijk. Een studie van Caritas International bracht aan het licht dat veel vluchtelingen om die redenen zelfs geen aanvraag meer indienen. Ook Edouard is ontmoedigd: “Ik ben met de erkenningsprocedure begonnen, maar het duurde lang en ik moest voortdurend op zoek naar nieuwe documenten. Uiteindelijk heb ik het opgegeven.”

Zelfs met een (erkend) diploma komen journalisten in ballingschap terecht in jobs voor laaggeschoolden. Een studie van Acerta toonde aan dat buitenlandse werknemers in België dubbel zo sterk vertegenwoordigd zijn bij de arbeiders als bij de bedienden. Zo studeerde Edouard toegepaste pedagogie aan de universiteit en heeft hij meer dan tien jaar ervaring als beroepsjournalist. Toch werkt hij nu als arbeider in een slagerij. “Bij gebrek aan beter, accepteerde ik de job”, stelt hij. Voormalig radiopresentatrice, Joséphine, beschikt zelfs over een erkend universitair diploma. Op het vlak van werkaanbiedingen heerst er radiostilte. Een rapport van de Hoge Arbeidsraad toont inderdaad aan dat de werkkansen voor immigranten met hetzelfde diploma lager liggen dan voor mensen met een Belgische achtergrond.

Het Interfederaal Gelijkekansencentrum, UNIA, wijt de hoeveelheid laaggeschoolde jobs van buitenlanders aan discriminerende selectieprocedures. Als de journalisten zich integreren door nationale talen te leren, een opleiding te volgen en kennis van de arbeidsmarkt op te doen, kunnen ze hun kans op tewerkstelling verhogen volgens de Hoge Arbeidsraad. Ook Anthony Bellanger (IFJ) benadrukt het belang van taalvaardigheid in de zoektocht naar werk. Om voor een Belgisch medium te werken is het noodzakelijk een van de drie landstalen te beheersen. Volgens Bellanger is dat problematisch, omdat de kennis van een taal, zoals haar nuances en uitdrukkingen, nooit perfect zal zijn bij de journalisten.

Allerlei hindernissen zorgen er dus voor dat journalisten in ballingschap vaak jobs moeten aanvaarden, waarvoor ze overgekwalificeerd zijn. Joséphine neemt momenteel bijvoorbeeld enquêtes af om in haar levensonderhoud te voorzien. “Het is een vermoeiende job, die normaal gezien uitgeoefend wordt door tieners die wat willen bijverdienen“, stelt ze. Anthony Bellanger (IFJ) verklaart dat de meeste journalisten zich richten op sectoren waar het aanbod groter is dan de vraag, wat zich vertaalt in zwaar werk. Het is vaak hun enige potie.

Hindernissen overwinnen, de journalisten vinden zichzelf heruit

Zelfs als journalisten in ballingschap een job vinden in België, eindigen hun professionele problemen niet. Zo kreeg Fatimetou de opportuniteit om als presentatrice aan de slag te gaan, maar slechts voor zes maanden. Uit een gezamenlijke studie van UNIA en de FOD Werkgelegenheid, Arbeid en Sociaal Overleg blijkt dat buitenlanders oververtegenwoordigd zijn in jobs van bepaalde duur. Momenteel is Fatimetou opnieuw werkloos. Continuïteit in tewerkstelling is vaak niet weggelegd voor journalisten in ballingschap.

Verder vergt het veel aanpassingsvermogen van de journalisten om een nieuw beroep te leren. Zelfs Fatimetou, die een tijdje als presentatrice bij de Waalse televisiezender TVCOM werkte, stelt dat ze de job niet had aangekund zonder de hulp en de steun van haar familie. In tegenstelling tot in Mauritanië moest ze plots ter plekke gaan, opzoekingen doen en video’s monteren.

Hoewel we in de eenentwintigste eeuw leven, krijgen buitenlandse journalisten nog steeds te maken met allerlei vormen van discriminatie op de werkvloer. De Europese Commissie tegen Racisme en Intolerantie bevestigt dat discriminatie een structureel probleem is op Belgische werkplekken. Fatimetou ontving tijdens haar tewerkstelling bij TVCOM bijvoorbeeld commentaar op haar accent in plaats van lovende woorden over haar competenties. Door alle negatieve commentaren heeft ze niet meer gesolliciteerd om een nieuwe job in de media te vinden. Als zwarte vrouw schat ze de kans om haar droomberoep verder uit te oefenen gering in. Bij het Interfederaal Gelijkekansencentrum, UNIA, neemt het aantal dossiers over racisme op de werkvloer nog steeds toe. Anthony Bellanger (IFJ) veroordeelt alle vormen van discriminatie en stelt dat diversiteit net de rijkdom van een redactie vormt. Hij roept redacties dan ook op diverser en toegankelijker te worden.

De reis gaat verder: “Je houdt nooit op journalist te zijn”

Ondanks hun verschillende professionele reizen delen Edouard, Fatimetou en Joséphine dezelfde passie: journalistiek. Het journalistieke beroep zal altijd deel uitmaken van hun identiteit. “Je houdt nooit op journalist te zijn”, beamen ze. Hoewel ze alle drie hun brood niet meer verdienen als journalist, proberen ze verbonden te blijven met het beroep door onder andere artikels te schrijven voor het nieuwsmedium En-GAJE.

“Journalistiek heeft de kracht om verandering te brengen”, stelt Fatimetou. Een journalist is een woordvoerder van de bevolking volgens haar. Ook Edouard vindt dat een goede journalist problemen in de maatschappij blootlegt en die op een positieve manier beïnvloedt. In hun thuisland konden de journalisten niet langer invloed uitoefenen. Misschien krijgen ze in België ooit de kans om van hun passie opnieuw hun beroep te maken. De journalisten zijn nog niet op hun bestemming.