Streng en menselijk ? Regering belooft opvangcrisis op te lossen, hulporganisaties twijfelen
Mouta is een van de duizenden vluchtelingen die al maanden op opvang en erkenning wachten. De nieuwe regering belooft een strenger maar menselijk migratiebeleid, maar gespecialiseerde organisaties vrezen dat de maatregelen de situatie van mensen zoals hij alleen maar zullen verergeren.
Wir schaffen das nicht mehr. Dat is, vrij vertaald, de boodschap die Anneleen Van Bossuyt (N-VA), de nieuwe minister van Asiel en Migratie, in alle talen en op alle nieuwszenders verkondigt. De regering-De Wever belooft het strengste migratiebeleid ooit te implementeren, met als doel de instroom van migranten te beperken. In tijden van economische onzekerheid lijkt de publieke opinie deze maatregelen te steunen. Betrokken organisaties reageren daarentegen kritisch. Ze vrezen dat de rechten van vluchtelingen in het gedrang komen.
Geen opvang voor alleenstaande asielzoekers
Een van de mensen die de gevolgen van het nieuwe beleid zou kunnen ondervinden, is Mouta, een journalist afkomstig uit Tsjaad. In december vorig jaar nodigden de Europese instellingen hem uit voor een congres in Brussel. Hij keerde nooit terug naar zijn thuisland. “Er heerst chaos in Tsjaad. Niet alleen door de terreurorganisatie Boko Haram, maar ook de regeringskrachten”, zegt hij. “Ik deed een onderzoek naar de ontvoering van burgers door het leger. Het viel natuurlijk niet in goede aarde. Ik werd bedreigd, mijn familie ook. Ze wilden met mij afrekenen zodra ik terugkeerde.”
Op 5 december besloot hij een asielaanvraag in België in te dienen. Omdat hij het land legaal was binnengekomen, dacht hij dat het proces snel en vlot zou verlopen. Maar drie maanden later wacht hij nog steeds op een antwoord. “Onlangs werd mijn interview bij de Dienst Vreemdelingenzaken zelfs voor de derde keer uitgesteld, zonder uitleg.”
“Gelukkig kende ik een paar mensen die mij tijdelijk onderdak boden toen ze weg waren. Maar zodra ze terugkwamen, werd de woning te klein voor ons allemaal.”
Mouta heeft intussen het hard te verduren gekregen. Aangezien alleenstaande mannen geen opvangplaats aangeboden krijgen in ons land, heeft hij zichzelf moeten beredderen. “Gelukkig kende ik een paar mensen die mij tijdelijk onderdak boden toen ze weg waren. Maar zodra ze terugkwamen, werd de woning te klein voor ons allemaal.” Hij verhuisde vervolgens naar een appartement in aanbouw, met alleen een deken en een kacheltje. De elektriciteit viel regelmatig uit. “Voor iemand uit de Sahel was de winterkou ondraaglijk”, zegt hij, zichtbaar ontroerd.
Gaat de regering het tij keren ?
Mouta’s situatie staat niet op zichzelf. “Zo’n 3.000 mensen wachten op een opvangplaats,” zegt Ina Vandenberghe, adjunct-directeur van Myria, het federale Migratiecentrum. Volgens het regeerakkoord beloven de regeringspartijen het groeiende opvangtekort aan te pakken “met respect voor de mensenrechten.” Minister Van Bossuyt moet met maatregelen komen, “maar voorlopig blijft onduidelijk welke,” aldus Myria. “Volgens de wet heeft de asielaanvrager recht op een asielplaats om een menswaardig leven te leven. Wanneer er te weinig opvangplaatsen zijn, kan hij steun krijgen van het OCMW. De vorige regering paste het nooit toe en waarschijnlijk zal deze regering ook het naast zich neerleggen,” vult Ina Vandenberghe aan.
“Ze willen eerst de opvangcrisis onder controle krijgen. Het probleem is: wanneer wordt de crisis opgelost? En vooral: wie bepaalt dat ?”
De regering is van plan het opvangsysteem op lange termijn grondig te herzien. “Ze willen de individuele opvang afbouwen en meer inzetten op collectieve opvang. Tegelijkertijd zal het aantal plaatsen omlaag gaan,” zegt Tom Devriendt van Caritas International Belgium. “Maar eerst willen ze de opvangcrisis onder controle krijgen. Het probleem is: wanneer wordt de crisis opgelost? En vooral: wie bepaalt dat? Welke cijfers zullen ze daarvoor gebruiken? Dat hangt volledig af van de minister, en daarom zitten we vandaag met veel vragen over de toekomst.”
Onder de vorige regering werd de Belgische Staat meer dan tienduizend keer door de rechtbank veroordeeld wegens falend opvangbeleid. Toch zijn de gerechtelijke uitspraken zonder gevolg gebleven. “On s’en fout”, klinkt het volgens Tom Devriendt. “Daardoor sleept het probleem al drie jaar aan.”
De regering-De Wever wil het huidige rechtscollege vervangen door voor vijf jaar benoemde rechters. Dat moet ervoor zorgen dat de rechtspraak beter aansluit op de “intentie van de wetgever”. “Een aanval op de onafhankelijkheid van justitie”, vindt Tom Devriendt. “Waar blijft het eerlijke proces voor de asielaanvragers? Het druist in tegen de basisprincipes van een rechtsstaat.”
Daarnaast plant de regering de verschillende asielinstellingen te fuseren in een overkoepelende FOD Migratie. “Dat kan de onafhankelijkheid van de instanties in gevaar brengen”, besluit Ina Vandenberghe.
Voor de coalitiepartners dienen deze maatregelen om een efficiënter asielbeleid te kunnen voeren.
De regering wil de migratiestroom inperken. “België is niet meer het land van melk en honing”, profeteert Anneleen Van Bossuyt in verschillende media. “Om van migratie opnieuw een […] positief verhaal te maken én om voldoende kwalitatieve opvang te kunnen bieden aan vluchtelingen die het echt nodig hebben, moeten we de instroom onder controle krijgen”, luidt het in het regeerakkoord.
Of de voorgestelde maatregelen een werkelijke impact zullen hebben, is het allerminst zeker. “Een strenger opvangbeleid gaat niet verhinderen dat de Syriërs, de Afghanen of de Gazanen hun leven proberen te redden”, waarschuwt Ina Vandenberghe. “De behoeften aan bescherming zijn aanzienlijk: bijna de helft van die asielaanvragers wordt uiteindelijk erkend als vluchtelingen. Als er een oplossing moet komen, dan is het op Europese schaal.”
“Vluchtelingen komen toch niet voor het plezier naar België.”
Ook Tom Devriendt is kritisch: “Politici vrezen een aanzuigeffect als we soepeler zijn dan onze buurlanden. Alle onderzoeken tonen aan dat dit effect niet bestaat. Maar dat verhaal is makkelijker te verkopen aan kiezers. Vluchtelingen komen toch niet voor het plezier naar België.”
“De focus ligt op het verminderen van het aantal asielaanvragers, meer dan op de behoeften van de mensen”, zegt Ina Vandenberghe. Tom Devriendt vult aan: “Er wordt 1,5 miljard bespaard op asiel en migratie. Het is weliswaar populair, maar volgens ons een verkeerde inschatting.”
Volgens hem zou ons land meer moeten inzetten op integratie, zodat de nieuwkomers kunnen deelnemen aan onze economie. “Werkgeversorganisaties zoals Voka vragen hierom.”
Het regeerakkoord legt wel de nadruk op de arbeidsmigratie, maar Caritas International vindt het onvoldoende. “Alle migranten zouden betrokken moeten worden. De regering wil strengere regels, maar integratie bevorder je niet door extra administratieve en financiële obstakels op te werpen, maar door voldoende kansen en vrijheid te bieden.”
Mouta begrijpt de frustraties van sommige Belgen ten aanzien van het asielbeleid. Onlangs zag hij nog een graffiti met de boodschap dat de vluchtelingen het geld van de hardwerkende Belg afnemen. “We profiteren niet allemaal van het systeem. Sommigen misschien wel, maar ik had een goed leven in Tsjaad: een liefhebbende familie, fijne vrienden, een fatsoenlijk loon, een huis, en warmer weer. Die dingen mis ik hier elke dag. Maar in België ben ik tenminste nog in leven en veilig. Ik hoef niet bang te zijn voor gevangenis, marteling en de dood.”
“Ik had een goed leven in Tsjaad: een liefhebbende familie, fijne vrienden, een fatsoenlijk loon, een huis, en warmer weer. Die dingen mis ik hier elke dag. Maar in België ben ik tenminste nog in leven en veilig.”
Ondanks de moeilijkheden heeft hij hier weer hoop gevonden, mede dankzij organisaties zoals En-GAJE en zijn vrijwilligerswerk bij het Rode Kruis. “België is een land van gastvrijheid en respect voor mensenrechten. Ik hoop dat het zo blijft.”
Ondertussen blijven zowel de vluchtelingen als de hulporganisaties met onzekerheid achter. Ze kijken met twijfel uit naar het nieuwe beleid en de concrete impact ervan op het leven van de mensen die naar België komen. De komende maanden zullen uitwijzen of de regering haar belofte van een menselijk én streng beleid echt kan waarmaken – of dat de crisis blijft aanslepen.
Noot: dit artikel is gerealiseerd door studenten van de ULB onder coördinatie van docenten Alexandre Niyungeko en Lailuma Sadid.
