Voor een eerder artikel over de Turkse diaspora in België interviewden we Koerdisch activist Orhan Kiliç. Hij zei dat het Turks gemeenschapsleven in België sterk verbonden is aan de regeringspartij AKP. Volgens hem vormen de culturele vzw’s en moskeeën in België de lange arm van Erdogan.

Diyanet is een Turks overheidsorgaan dat het beheer van de godsdienst regelt, met één zetel in België. Met meer dan 60 moskeeën is Diyanet de grootste koepel van Turkse moskeeën in België. Imams in de Diyanet-moskeeën komen doorgaans uit Turkije, en worden ook betaald door Turkije. Het zijn in feite dus “Turkse overheidsambtenaren”. Volgens Kiliç zouden daardoor de Belgische Turken zelfs onder meer invloed van de Turkse overheid staan dan de Turkse Turken. Kiliç zei dat een politicoloog deze kwestie moet uitspitten. In welke mate heeft Diyanet invloed op de Turkse diaspora? En spelen er andere achterliggende factoren mee? Ik leg het voor aan Turkije-expert Dries Lesage.

Op de beginvraag antwoordt Lesage helder: “Hoe kunnen Belgische Turken onder meer invloed staan van Turkije dan de Turkse inwoners zelf? Deze stelling lijkt mij absurd. Het stemgedrag staat onder invloed van andere zaken.” Hij erkent wel dat Erdogan pogingen heeft ondernomen om via de socioculturele verenigingen de Turkse gemeenschap in België te beïnvloeden. Maar over de mate waarin dit een impact heeft op het stemgedrag, is Lesage sceptisch. “De arbeidsmigranten hebben verenigingen opgericht. Er zijn onder meer de moskeeën van Diyanet. In deze moskeeën komen de praktiserende gelovige moslims samen en die stemmen nu eenmaal meer voor de AKP.”

Arbeidsmigranten

In de jaren 1960 migreerden ongeveer 20.000 Turken naar België om te werken in de industrie- en mijnsector. De Belgische overheid moedigde de arbeidsmigranten om hun gezinnen over te brengen. De arbeidsmigranten vestigden zich voornamelijk in de provincies Limburg, Henegouwen en Luik. Zo brachten zij hun socioculturele achtergrond uit Turkije mee naar België.

“De socioculturele achtergrond is voor mij de belangrijkste factor, namelijk waar de Turken oorspronkelijk vandaan komen. De arbeidsmigranten wonen ondertussen een derde en vierde generatie in België, maar de oorspronkelijke immigratiegebieden zijn hoofdzakelijk landelijke en armere gebieden. De vroegere generaties zijn dus gesocialiseerd in deze politiek culturele context in Turkije, en dat vertaalt zich in de generaties die hier vandaag wonen. Dat zijn meer conservatieve, praktiserende gelovige moslims. Dat is het typische kiespubliek voor Erdogan”, zegt Lesage.

Het merendeel van de Turkse diaspora in België heeft de socioculturele achtergrond van de arbeidsmigrant. Hun steun voor Erdogan en de AKP is in de meeste gevallen onwankelbaar. “A priori kan de AKP niets fout doen, ook al verslechtert de economie en is de respons op de aardbeving te traag. Als de partij iets fout doet, wordt het gecorrigeerd of is het uiteindelijk toch de fout van anderen. Deze loyauteit van een groot deel van de Turkse bevolking hangt samen met de verzuilde samenleving. Men groeit op in een politiek ideologisch kader dat nog altijd sterk aanwezig is bij miljoenen Turken zowel in België als in Turkije. Dat bepaalt het stemdrag. Het is zoals supporteren voor een voetbalclub.”

“Daarentegen stemmen de Turken in de Verenigde Staten juist veel minder voor Erdogan.” In 2018 kende de VS ongeveer honderdduizend kiesgerechtigden waarvan 30% kwam opdagen. Daar staat de seculiere oppositiepartij CHP op kop. In 2018 kende België bijna 150.000 kiesgerechtigden waarvan iets meer dan de helft gingen stemmen. “In de VS wonen hoofdzakelijk hoger opgeleide mensen met een hoger inkomen en een seculiere achtergrond. Bovendien zijn er minder geregistreerde kiezers in Noord-Amerika dan in de Europese landen. West-Europese Turken stemmen dus over het algemeen meer, maar ook meer op Erdogan”, zegt Lesage.

Stemmer vs niet-stemmer

Ook in België gaat bijna de helft van de Turkse diaspora hun stem niet uitbrengen. Voor een eerder artikel in de reeks over de Turkse diaspora in België interviewde ik het koppel Berkan en Suel. Zij gaan allebei niet stemmen omdat zij het leven en de maatschappelijke problemen in Turkije niet ervaren zoals de Turken. Zij voelen zich niet geschikt om te stemmen over het lot van Turkije. “Zo luidt de typische kritiek van oppositiegezinde Turken tegen de West-Europese Erdogan-stemmers: jullie kennen het leven hier niet, jullie komen hier alleen op vakantie”, zegt Lesage.

Voor dezelfde reeks sprak ik ook met Tarik. Hij gaat vastberaden naar de stembus om Erdogan te steunen. Elke keer als hij op vakantie is in Turkije, vindt hij dat de Turkse economie erop vooruit is gegaan. “De West-Europese Turken zien op vakantie nieuwe ziekenhuizen, autowegen, bruggen en luchthavens. Dat maakt het leven gemakkelijker en de economie sterker. Turkije gaat er elk jaar op vooruit, concluderen zij. Helaas is dat een te rooskleurig beeld van Turkije. Maar het verklaart wel die duidelijk hogere uitslag in het voordeel van Erdogan bij de verkiezingen”, zegt Lesage.

En wat als alle Turken in het buitenland zouden stemmen ? “Daar kun je zeggen dat de Turken gemiddeld hetzelfde zouden stemmen. Maar ik denk dat de thuisblijvers een minder sterke verbinding voelen met Turkije ten opzichte van diegenen die wel stemmen. En minder verbinding met Turkije betekent minder verbinding met Erdogan. Als iedereen zou stemmen, zou het resultaat voor Erdogan veel kleiner zijn.”

Koerdische diaspora

In een eerder gesprek in de reeks over de Turkse diaspora sprak ik ook met Arife Soysuren en Orhan Kiliç. Zij zijn allebei Koerdische activisten die strijden voor een onafhankelijk Koerdistan. Op 14 mei trekken ze naar de stembus om de Koerdische oppositiepartij HDP te steunen. Hoewel zij op één lijn staan, is de politieke realiteit van de Koerden complexer dan hun getuigenissen.

“De Koerden omvatten zo’n 15 miljoen mensen in Turkije waartussen veel politiek-filosofische schakeringen bestaan. De anti-AKP Koerden die uitgesproken stemmen voor de HDP, zijn een grote groep. Desniettegenstaande zijn er veel Koerden die geen behoefte hebben zich te identificeren als Koerd, en lopen ook niet warm voor een onafhankelijk Koerdistan. Er zijn ook Koerden uit het zuidoosten van Turkije die opgroeiden in de islamitisch conservatieve sfeer. Zij stemmen meestal op de AKP”, zegt Lesage.

Hoge inzet

De verkiezingen van 14 mei gelden vooraf als historisch, omdat ze als een referendum worden gezien over het presidentschap van Erdogan. Voor het eerst in twee decennia lijkt zijn herverkiezing echter onzeker. De leider van de seculiere oppositiepartij Kemal Kilicdaroglu (CHP) heeft de steun van zeker vijf andere oppositiepartijen en is in de verkiezingen de grote rivaal Erdogan. De Turken in het buitenland kunnen hun stem uitbrengen van 27 april tot 9 mei in de diplomatieke vertegenwoordigingen van het land. Wat zal voor de Turkse diaspora de hoogste inzet zijn bij de verkiezingen ?

“Ik denk dat de verbinding met Turkije opnieuw een rol zal spelen. Door de relatief jonge Turkse bevolking komen er veel nieuwe kiezers op de markt. De jonge bevolking heeft minder boodschap aan het verleden en de sociologische achtergrond die het stemgedrag bepaalt. De jongeren hollen dat draagvlak dus uit. Zij kijken naar de toekomst want zij hebben nooit iemand anders gekend dan Erdogan. Daarbovenop rebelleren jongeren graag tegen hun ouders. Maar dat neemt niet weg dat steeds veel mensen zullen stemmen op de AKP. Een recente peiling van Reuters toonde aan dat Erdogan behoorlijk goed stand houdt na de aardbeving”, zegt Lesage.

Gemiddelde resultaten van de laatste verkiezingspeilingen in maart geven aan dat de volksalliantie van Erdogan met 32,8% hoger scoort dan de tafel van zes, het oppositieblok van Kilicdaroglu, met 27,6%. Daarentegen staat Kilicdaroglu in de peilingen voor het presidentschap met gemiddeld 55% voor op Erdogan die 45% haalt.

Aangezien er nog andere presidentskandidaten deelnemen, is het goed mogelijk dat geen enkele kandidaat een meerderheid (50+1) haalt. Als dat het geval is op 14 mei, zetten de twee hoogst scorende kandidaten de strijd verder in een tweede ronde op 28 mei. Peilingen vormen hooguit een indicatie. Erdogan houdt alleszins behoorlijk stand na de ingrijpende aardbeving. De inzet van de verkiezingen is hoger dan ooit waardoor het goed mogelijk is dat de opkomst van de Turkse diaspora hoger zal zijn dan vijf jaar geleden. Dat kan zich vertalen in proteststemmen tegen Erdogan. Daardoor verkleint de kans dat drie van de vier Turken in België opnieuw zal stemmen op Erdogan. Het resultaat is moeilijk te voorspellen.