“Waarom moet ik mijn hotel geven aan deze vrouwen? Stel zelf je huis open!” De eigenaar van het pand op de Brand Whitlocklaan 101 onderbreekt Violaine Alonso, de advocate van de bewoonsters. Hij ziet de vrouwen graag zo snel mogelijk vertrekken uit zijn pand. De hoorzitting over de kwestie vindt plaats op 12 maart. In een krappe zaal luistert de vrederechter die zich bezighoudt met Olivier Maingains (Défi) welstellende gemeente naar beide partijen. Druppelsgewijs vult de zaal zich met leden van het Comité des Femmes Sans-Papiers (CFS), hun kinderen en sympathisanten. Advocate Alonso hoopt met de aanwezigheid van de vrouwen hun zaak een menselijk gezicht te geven.

Het proces gaat voor de leden van het CFS niet enkel over de uitzetting, maar heeft ook een politieke betekenis. “We willen tonen aan de Belgen dat we hier zijn. We verstoppen ons niet langer”, zegt woordvoerster van het comité Laeticia Assiemien. Na de korte hoorzitting zucht ze. “Ik vind het zo jammer dat het materiële blijkbaar primeert boven het menselijke aspect.”

Lijnrecht tegenover elkaar

De zaak sleept ondertussen al even aan. “De huisbaas startte een eenzijdige procedure om hen eruit te laten zetten”, legt de advocate van het comité uit. “Daardoor konden de bewoonsters hun standpunten toen niet op tafel leggen. De huisbaas kreeg gelijk, maar de uitspraak werd gelukkig met een derdenverzet teniet gedaan. Daarna sleepte de eigenaar de vrouwen voor de rechter met een procedure die speciaal ontworpen is voor mensen met ‘beroepen zonder titel of recht’.” Zo komen de vrouwen uit het comité en de pandeigenaar tegenover elkaar te zitten bij de lokale vrederechter.

“Zonder verblijfspapieren ben je als vrouw nog kwetsbaarder.”
Laeticia Assiemien, woordvoerster Comité des Femmes Sans-Papiers

De eigenaar argumenteert niet enkel over de schending van zijn eigendomsrecht. Volgens hem hebben de vrouwen zonder wettige verblijfspapieren geen andere keuze dan van kraakpand naar kraakpand te trekken. Hen in zijn leegstaand hotel laten wonen, zou deze praktijk aanmoedigen. De verdediging gaat niet akkoord. “Ik ben op mijn hoede voor de vooroordelen die sommige mensen hebben over krakers zonder papieren. Ik nodig de rechter en de eigenaar uit om te komen kijken naar hoe deze mensen leven en zich organiseren”, legt Violaine Alonso uit. Ze vraagt om een respijtperiode van zes maanden. Volgens de antikraakwet uit 2017 mag de rechter zo’n lange periode niet toestaan. Toch zou een snellere ontruiming volgens het comité onrechtmatig zijn. Zes maand zou de bewoners genoeg tijd te geven om een oplossing te vinden.

Maar het heeft niet mogen baten. Op dit moment wachten de vrouwen op een uitzettingsbevel van de deurwaarder. Ondertussen onderhandelt burgemeester Maingain volgens BX1 om de vrouwen in een Fedasil-opvangcentrum te huisvesten.

Leven en overleven

Laeticia Assiemien, de woordvoerster van het comité, woont zelf ook in het pand in Sint-Lambrechts- Woluwe.“Om mijn verblijfsprocedure op te starten, heb ik een adres nodig. We moeten altijd na enkele maanden verhuizen, waardoor papieren krijgen een onmogelijke opgave wordt. Daarom is het zo belangrijk om zekerheid te hebben over de periode dat we hier mogen blijven.”  

Niet enkel voor een asielprocedure is de stabiliteit van een vast adres nodig. Ook voor de veiligheid van de bewoonsters, die als vrouw extra gevaar lopen, is dit pand broodnodig. “Voor ik hier kwam, moest ik elke avond opnieuw op zoek naar een plek om te slapen. Hier weet ik tenminste dat ik een dak boven mijn hoofd heb”, vertelt een oudere bewoonster van het pand. Ook Assiemien hamert op het belang van veiligheid. “We weten allemaal wat er gebeurt met vrouwen die op straat leven. Hier wonen verschillende vrouwen die seksueel misbruikt zijn. Omdat ze niet uit het land gezet willen worden, durven ze geen klacht in te dienen. Zonder verblijfspapieren ben je als vrouw nog kwetsbaarder.” 

“Vluchtelingen krijgen in de media voornamelijk een mannelijk gezicht.”
Laeticia Assiemien, woordvoerster CFS

Op de hoorzitting en op de betoging voor Internationale vrouwendag op 8 maart staan ook de kinderen van de bewoonsters paraat. “Zij moeten net zoals wij zien te overleven. Soms zijn ze boos op ons omdat ze niet op vakantie kunnen gaan of kunnen eten wat ze willen. Zonder papieren stoppen hun dromen als ze 18 jaar worden. Leg dat maar eens uit als moeder.” Assiemien benadrukt dat de problemen dubbel zo zwaar worden als moeder zonder wettig verblijf. “Gezondheidsproblemen zijn het grootste struikelblok. Het is niet altijd mogelijk om een beroep te doen op dringende medische hulp, en gynaecologische zorg kun je sowieso al vergeten. Wat moet je doen als  je kind ziek is, en je jezelf al niet financieel kunt onderhouden?”  

Samenwonen op een plek zoals het hotel in Sint-Lambrechts-Woluwe is ook een financieel vangnet. “We vormen daar een gemeenschap. Sommige vrouwen ouder dan 60 kunnen niet meer werken. Dat is financieel moordend. De anderen nemen grote risico’s door illegaal te werken, vaak voor 20 of 30 euro per dag. De meeste knelpuntberoepen worden ingevuld door sans-papiers. De Belgische gemeenschap heeft ons nodig.” Het Comité des Femmes Sans-Papiers is volgens Assiemien opgericht om de aandacht te vestigen op die precaire werkomstandigheden. 

Strijdvaardige sans-papiers

Er zijn 112.000 mensen zonder wettig verblijf in België, volgens een nog niet gepubliceerde studie van Johan Surkyn (VUB) in 2023. De helft van hen woont in de hoofdstad. Hoewel de exacte cijfers moeilijk te achterhalen zijn, valt de aanwezigheid van de sans-papiers niet te ontkennen. Omdat ze België niet willen of kunnen verlaten, hebben ze geen recht op huisvesting of werk en is hun recht op gezondheidszorg beperkt. Hoewel volgens het laatste rapport van Myria (het Federaal Migratiecentrum) bijna 50 procent van de migranten vrouw is, “krijgen vluchtelingen in de media nog steeds voornamelijk een mannelijk gezicht”, aldus Laeticia Assiemien.

“We zijn al jaren jullie collega’s, jullie buurvrouwen. Laten we solidair zijn met elkaar”

Dat ook vrouwen zich inzetten voor de strijd van de sans-papiers, lag niet altijd voor de hand. Nicole, die haar achternaam liever niet zegt, richtte het Comité des Femmes Sans-Papiers op om de zichtbaarheid van vrouwen in irreguliere jobs te vergroten. Voor Laeticia is het belangrijk om met deze organisatie los te komen van de mannelijke visie en te tonen dat “we onszelf kunnen organiseren en voor onze eigen rechten kunnen vechten”. Kortom, het is een manier om zich te organiseren rond hun politieke eisen en alledaagse noden. “We maken afspraken om de opvang van onze  kinderen te organiseren als we gaan werken. Er zijn naai-, informatica- en kooklessen. Ik was verbaasd dat deze vrouwen ook in overlevingsmodus erin slagen om te leven.”

Op de 8 maart-betoging neemt het Comité des Femmes Sans-Papiers het woord. Voor de Sint-Goedele en Sint-Michielskathedraal mochten de vrouwen als een van de eersten een toespraak houden. Een woordvoerster van het comité sprak over hun uitdagingen, hun eisen, maar ook hun verzet: “We vieren de kracht en de veerkracht van vrouwen zonder wettig verblijf.”

Na de toespraak betreden een twintigtal leden van het comité onder luid gejuich het podium. Een voor een dragen ze vol trots een felrode baret. Hun strijdvaardig gezang werkt aanstekelijk voor het applaudisserende publiek op het plein. “Wij zijn al jaren jullie collega’s, jullie buurvrouwen. We zijn het beu om zonder papieren te leven, we willen een waardig leven. Laten we solidair zijn met elkaar.” Met dat gevoel van zusterschap zet de menigte activisten de mars verder over de Ursulinenstraat richting Brussel-Centraal.